مفهوم رایج و قدیمی کیفیت از دیدگاه اقتصادی صرفاً به نتایج فرایند تهیه محصول تکیه می‌کند که بر اساس آن درجه مرغوبیت محصولات و خدمات، تعیین می‌شود. این شناخت که کیفیت به عنوان مهم‌ترین عامل استراتژیکی موفقیت در بازارهای جهانی مطرح است، سبب تغییر تفکر نسبت به تعریف محدود از مفهوم کیفیت شد. به مناسبت ۱۸ آبان ماه، روز کیفیت در گفت‌وگو با مدیرعامل مؤسسه کیفیت رضوی به بررسی اهداف و سیاست‌های اجرایی و اقدام‌های این مؤسسه برای ارتقای نقش کیفیت و مفهوم آن در زندگی پرداخته‌ایم. دکتر حسین زمانی معتقد است که مقوله کیفیت زندگی، از مفاهیمی است که کمتر مورد توجه کارشناسان واقع شده است.

آقای دکتر! مؤسسه تحت مدیریت جناب‌عالی، چطور به مقوله کیفیت زندگی ورود پیدا می‌کند؟

در قرآن کریم بالاترین کیفیت زندگی با عنوان «حیات طیبه» وصف شده است، به همین دلیل مؤسسه کیفیت رضوی «نشان طیب» را به عنوان نماد کیفیت در زندگی، ایده و فکر اصلی فعالیت خود قرار داده است. واژه طیب به عنوان یک صفت کیفی برای موضوعات مختلفی مانند غذا، امکانات، روابط انسانی، انسان‌ها، جامعه و توسعه منطقه‌ای به کار رفته است. بنابراین نشان طیب از منظر قرآن یک نماد کامل برای کیفیت است. اگر بر همین اساس بخواهیم کیفیت را تعریف کنیم به مطلوبیت همه‌جانبه و از همه زوایا برای یک محصول، خدمت، سازمان، انسان و جامعه می‌رسیم. برای مثال: غذای طیب، هم لذید و دلچسب است، هم سالم و مغذی است و هم دارای بیشترین اثر غذایی است و هم مطابق با طبع مصرف‌کننده است. یا مثال بعدی در حوزه خدمات است، وقتی سوار یک تاکسی می‌شویم که هم فضای زیبا و آراسته دارد، هم راننده تاکسی دارای اخلاق خوش و آداب مطلوب اجتماعی است و هم قوانین و مقررات را به خوبی رعایت می‌کند و هم برای ارائه خدمت، بهترین شیوه و مسیر را انتخاب می‌کند، به گونه‌ای طعم این خدمت تا مدت‌ها در ذائقه مسافر باقی می‌ماند. این‌ها همه مثال‌هایی برای مفهوم واقعی کیفیت است.

خب این مفاهیم، چطور شکل عملی پیدا می‌کنند؟

این مؤسسه نگاه اسلام به کیفیت را تبدیل به استانداردهای اجرایی کرده است و براساس آن وظایف خود را در حوزه کیفیت پیگیری می‌کند. بر این اساس از نظر مؤسسه کیفیت رضوی، معیارهای کیفیت در پنج مورد خلاصه می‌شوند که عبارت است از: رعایت چارچوب‌ها و دستورالعمل‌های شرعی و قانونی، برخورداری از جذابیت، آراستگی و مشتری پسندی، رعایت الزام‌های سلامت در مواد اولیه، فرایندها و محیط کار و کارکنان، رعایت اصالت در ارائه خدمت و محصول و برخورداری از آثار و ارزش‌های فراتر از حد معمول که از آن به عنوان برکت یاد می‌کنیم.

یکی از اقدام‌های این مؤسسه، طراحی ابزارها و سامانه‌های مورد نیاز برای پیاده‌سازی چارچوب ذکر شده بالا در زمینه کیفیت است. در این سامانه‌ها خدمات ارزیابی کیفیت، رهگیری، اصالت‌سنجی و استانداردهای مصرف براساس معیارهای فوق ارائه می‌شود. برای مثال: یکی از پروژه‌های این مؤسسه، استقرار الزامات نشان طیب در زنجیره تولید محصول زعفران است که با مشارکت بنیاد بهره‌وری موقوفات آستان قدس رضوی و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در حال اجراست.

نشان طیب برای زعفران به طور مشخص چه کمکی می‌تواند بکند؟

ابتدا باید توضیح دهم که حدود ۹۰ درصد از زعفران دنیا در کشور ایران تولید می‌شود در حالی که حدود ۵ درصد از درآمد آن نصیب کشور می‌شود. با همین نکته مشخص می‌شود که در زنجیره تولید زعفران، معیار برکت رعایت نشده است به این معنی که همه عوامل موجود در زنجیره تولید تا مصرف زعفران می‌توانند تا ۵۰ برابر، درآمد بیشتر داشته باشند. تحقق این هدف یعنی ۵۰ برابر شدن درآمد کشور از محل محصول زعفران، هدفی است که به راحتی با برخی از اقدام‌های راهبردی و اجرایی قابل تحقق است و این امر نیاز به یک هماهنگی و تقسیم کار ملی در بین بازیگران این حوزه دارد.

مؤسسه کیفیت رضوی نقشه راهی را بدین منظور آماده کرده است که در صورت اجرا به هدف فوق در فاصله زمانی حدود چهار تا پنج سال می‌توان دست یافت و این نقشه راه چند محور اساسی دارد که عبارت است از: «افزایش فروش داخلی»، «بهبود شرایط صادرات»، «فرآوری همه اجزای زعفران به مواد مؤثره غذایی، دارویی و بهداشتی»، «استقرار سیستم‌های کیفیت در طول زنجیره تولید»، «ایجاد زنجیره‌های تکمیلی در کنار زعفران» و «هماهنگی و راهبری همه عناصر فعال در زنجیره تولید زعفران».

برای نمونه، برای افزایش سرانه مصرف می‌توان این روش را انجام داد که علاوه بر مصرف زعفران به صورت مرسوم و متعارف در بین مردم، استفاده از عصاره زعفران و گلبرگ آن در محصولات غذایی پرمصرف مانند: انواع نوشیدنی‌ها، دمنوش‌ها و… نیز قابل پیاده‌سازی است که در این زمینه‌ها شرکت‌های متعددی فعال بوده و دانش فنی مورد نیاز هم وجود دارد. ضمن اینکه در حال حاضر مصرف سرانه زعفران در کشور ایران کمتر از یک گرم برای هر نفر است در حالی که مصرف بهینه آن باید خیلی بیشتر از این‌ها باشد. همچنین افزایش سرانه مصرف موجب خواهد شد که مردم عزیز ایران از آثار معجزه‌آسای این غذا داروی شگفت‌انگیز که هدیه الهی به انسان‌هاست بهره‌مند شده و بیش از پیش شاد و سربلند شوند.

یکی از خدماتی که مؤسسه کیفیت رضوی با همکاری برخی از شرکت‌های فعال در حوزه زعفران راه‌اندازی کرده است، سامانه کیفیت طیب بوده که مصرف‌کنندگان با استفاده از برچسب‌های اصالت‌سنجی که روی بسته‌بندی زعفران‌های تحت پوشش این سامانه (طیب) قرار دارند، می‌توانند نسبت به کیفیت و اصالت آن و همچنین تولیدکنندگان آن به صورت برخط اطلاع حاصل کنند. این کار یک راهکار فناورانه برای جلوگیری از ورود تقلب‌های متعدد در حوزه زعفران است. همچنین در حوزه فرآوری محصول زعفران یکی از کارهای این مؤسسه حمایت از مجموعه‌هایی است که با فرآوری گلبرگ زعفران از ضایع شدن این بخش مهم از زعفران جلوگیری کرده و بر ایجاد ارزش افزوده برای صنعت زعفران کمک می‌کنند که در این زمینه همزمان با چندین شرکت دانش‌بنیان مشغول همکاری هستیم.